NUMARALI
HADİS-İ ŞERİF:
حَدَّثَنَا
حَفْصُ بْنُ
عُمَرَ عَنْ
شُعْبَةَ
عَنْ أَبِي
عَوْنٍ عَنْ
الْحَارِثِ
بْنِ عَمْرِو
ابْنِ أَخِي
الْمُغِيرَةِ
بْنِ شُعْبَةَ
عَنْ أُنَاسٍ
مِنْ أَهْلِ
حِمْصَ مِنْ
أَصْحَابِ
مُعَاذِ بْنِ
جَبَلٍ أَنَّ
رَسُولَ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
لَمَّا
أَرَادَ أَنْ
يَبْعَثَ
مُعَاذًا إِلَى
الْيَمَنِ
قَالَ كَيْفَ
تَقْضِي إِذَا
عَرَضَ لَكَ
قَضَاءٌ
قَالَ
أَقْضِي بِكِتَابِ
اللَّهِ
قَالَ فَإِنْ
لَمْ تَجِدْ
فِي كِتَابِ
اللَّهِ
قَالَ
فَبِسُنَّةِ
رَسُولِ
اللَّهِ صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
قَالَ فَإِنْ
لَمْ تَجِدْ
فِي سُنَّةِ
رَسُولِ اللَّهِ
صَلَّى
اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ وَلَا
فِي كِتَابِ
اللَّهِ
قَالَ
أَجْتَهِدُ
رَأْيِي
وَلَا آلُو
فَضَرَبَ
رَسُولُ اللَّهِ
صَلَّى اللَّهُ
عَلَيْهِ
وَسَلَّمَ
صَدْرَهُ
وَقَالَ
الْحَمْدُ
لِلَّهِ
الَّذِي
وَفَّقَ رَسُولَ
رَسُولِ
اللَّهِ
لِمَا
يُرْضِي
رَسُولَ
اللَّهِ
Hıms halkından ve Muaz
b. Cebel (r.a)'in arkadaşlarından (olan) bir takım insanlardan rivayet
olunduğuna göre;
Rasûlullah (s.a.v.)
Muaz'ı Yemen'e göndermek istediği zaman ona şöyle sormuştur:
"Bir dava ile
karşılaşırsan nasıl hüküm vereceksin?" Muaz da şöyle cevap vermiştir:
Allahın Kitabıyla hüküm
vereceğim. (Nebi s.a.v.:)
"Allah'ın kitabında
(bir hüküm) bulamazsan? (Muaz:)
Rasûlullah (s.a.v.)'ın
sünnetiyle. (Nebi s.a.v.:)
"Ya Rasûlullah'ın
sünnetinde ve Allah'ın Kitabında da (bir hüküm) bulamazsan?" (Muaz:)
Kendi görüşümle ictihad
ederim, (hüküm vermekten) geri dönmem.
Bunun üzerine Rasûlullah
(s.a.v.) (Muaz'ın) göğsüne vurarak: "Allah Rasûlünün elçisini Allah Rasûlü'nün
arzusuna (muvafık hareket etmeye) muvaffak kılan Allah'a hamdolsun"
demiştir.
İzah:
Tirmizî, ahkâm; Ahmed
b. Hanbel, V, 230, 236. 242.
İctihad, lügatta,
"gayret göstermek, çalışmak, olanca gücü sarfetmek" demektir. Bir
fıkıh ıstılahı olarak,"hakkında kesin hüküm bulunmayan bir dinî meselede
hüküm ortaya koyabilmek için olanca gücün sarfedilmesi" şeklinde tarif
edilmiştir.
Hattâbî'nin
açıklamasına göre; metinde geçen, "kendi içtihadımla hüküm veririm"
cümlesi, "kıyas yoluyla Allah'ın Kitabı ve Rasûlünün sünnetinin ruhuna
uygun olarak hüküm vermeye çalışırım" manasında kullanılmıştır. Kitap ve
sünnete müracaat etmeden, sırf akıl ve mantık ölçülerine göre hüküm veririm
anlamında kullanılmamıştır.
Binaenaleyh bu hadis-i
şerif, Kitap ve sünnette açık bir hüküm bulunmadığı zaman kıyasa başvurmanın
meşruluğuna ve gereken yerde kıyasla hüküm vermenin gerekliliğine delâlet
etmektedir.
Yine bu hadis-i şerif,
hâkimin, hüküm vermek istediği konuda kendisinden daha bilgin ve daha fakih de
olsa başka bir hâkimin görüşünü taklit edemeyeceğine delâlet etmektedir. Bu
duruma göre hâkim, kendisinden daha âlim olan bir hâkimin hükmünü daha önce
duymuş veya öğrenmiş de olsa, yine kendi içtihadına göre hüküm verir. Eğer
vermiş olduğu hüküm diğer hâkimin hükmüne uygun düşerse uygular, uygun değilse
uygulamaz.
Metinde geçen,
"hüküm vermekten geri dönmem" sözü de; "ben ictihad etmekten
kaçınmam, üzerime düşen ictihad görevini eksiksiz olarak yerine getirmeye
çalışırım" manasında kullanmıştır.
e!-Cevzekânî;
el-Mevzuât isimli eserinde, konumuzu teşkil eden bu hadisin mevzu olduğunu ve
ravilerinden Haris b. Amr'ın kimliğinin meçhul olduğu gibi, "Muaz'ın
arkadaşları" sözüyle de kimlerin kastedildiğinin belli olmadığını
söylemiştir.
Tirmizî de bu hadis
hakkında şöyle diyor: "Biz bu hadisi yalnız bu şekilde bilmekteyiz. Onun
senedi bizce muttasıl değildir."
Ayrıca Hafız Cemaleddin
el-Mizzî ile Buharî de bu hadisin senedini tenkid etmişlerse de Zehebî,
Mîzanu'l-İ'tidâl'inde; "Bu hadisin Hz. Ömer ile Abdullah b. Mes'ud, Zeyd
b. Sabit ve İbn Abbas'a ulaşan mevkuf şahidleri bulunduğunu, Beyhâkî'nin de bu
mevkuf hadisleri Sünen-i Kübrâ'smda tahric ettiğini" ifade etmiştir.